به گزارش ذاکرنیوز/رزمایش مشترک پدافند هوایی که در هفته سوم مهر ماه 1400 برگزار شد هر چند دارای یک سابقه چند ساله در برگزاری در فصل پاییز و در کویر مرکزی ایران است اما امسال کمی زودتر ولی به میزان مشهودی متفاوت‌تر از سالهای قبل بود.
این رزمایش با نام «مدافعان آسمان ولایت» چندین سال است که به طور مشترک بین ارتش و سپاه برگزار می شود. از میانه دهه 1390 به بعد، حضور و شلیک سامانه پدافند هوایی موشکی تلاش با سامانه کنترل آتش افق و سامانه صیاد با رادار کنترل آتش نجم 802بی و هر دو با موشک صیاد2 به این رزمایشها رنگ و بوی تجهیزات بومی نوین ساخت داخل را به خود گرفت.
این روند در سالهای بعد با اضافه شدن موشک صیاد3، سامانه پانزده خرداد با رادار پیشرفته نجم 804 و سامانه متحرک مرصاد16 با موشک شلمچه2 و همچنین سامانه های طبس و سوم خرداد سپاه ادامه یافت.
رادار نجم804
در رزمایش سال 1399 علاوه بر سامانه‌های فوق، سامانه راهبردی برد بلند باور373 هم برای اولین بار در قالب شبکه یکپارچه پدافند هوایی وارد مدار عملیاتی شد و با شلیک موشک در برد بین 125 تا 150 کیلومتری هدف پرنده بدون سرنشین را ساقط کرد.
سامانه تلاش مجهز به موشکهای صیاد-2 و 3 و رادار کنترل آتش افق
رزمایش سال 1400 نیز در محور اصلی در منطقه کویر مرکزی ایران برگزار شد اما سایر اجزای شبکه پدافند هوایی هم به تناسب طرح ریزی انجام شده در رزمایش مشارکت داشتند. این رزمایش با حضور انواع رادارهای کشف و شناسایی، سامانه های پدافند هوایی موشکی برد کوتاه تا متوسط و پوشش تمامی ارتفاعات برگزار شد.
رادار متحرک و بهسازی شده کاوش و پرتابگر موشکهای شلمچه2 از اجزای سامانه مرصاد16
رستاخیز مدافعان لایه آخر
رزمایش سال 1400 اما علاوه بر ویژگی استفاده از انواع سامانه های بومی ارتش و سپاه حائز چند ویژگی دیگر نیز بود. یکی از این ویژگی‌ها حضور چند سامانه جدید پدافندی ساخت داخل و همگی در برد کوتاه بود که شامل سامانه زوبین، دزفول و مجید است. شلیک سامانه های مجید و دزفول در این رزمایش مشاهده شد.
سامانه مجید در برد کوتاه و ارتفاع پایین، مجهز به موشک هدایت تصویرساز حرارتی با قابلیت شلیک کن-فراموش کن بوده و از سامانه کشف و شناسایی الکترواپتیک حرارتی برخوردار است. این سامانه قابلیت درگیری مؤثر با پهپادها و موشک های کروز را در برد 8 کیلومتر و ارتفاع 6000 متر دارد.
سامانه مجید
مجید روی خودروی راهکنشی (تاکتیکی) ارس2 مستقر بوده و ظرفیت بارگذاری 8 موشک را دارد. به واسطه نصب روی خودروی ارس، سامانه مجید توان تحرک بسیار بالایی داشته و قابلیت حمل و نقل سریع با هواپیماهای ترابری را هم دارد.
سامانه دزفول به عنوان نمونه بومی سامانه تور-ام1 روی کامیون مستقر شده و در برد 12 کیلومتر و ارتفاع 6000 متر قابلیت انهدام اهداف مختلف از پهپاد و موشک کروز و مهمات هواپرتاب و اهداف دیگر را دارد.
این سامانه قابلیت درگیری همزمان با حداقل 2 هدف را دارد. به گفته سردار حاجی زاده در این رزمایش با سامانه های بومی اقدام به رهگیری و انهدام بمب هواپرتاب دورایستا شد؛ این سلاحی است که یکی از نقاط اتکای تهاجم های هوایی دشمنان ایران در درگیریهای مختلف سالهای اخیر بوده است.
شلیک سامانه دزفول
سامانه زوبین هم به عنوان یک سامانه برد کوتاه، کاملاً متحرک و دارای رادار روی خود پرتابگر در این رزمایش مشاهده شد. این سامانه دارای یک نسخه دریاپایه به نام نواب هم بوده و قرار است روی شناورهای رزمی کشور نصب شود. قبلاً در گزارشهای مستقلی به ویژگیهای سه سامانه دزفول، مجید و زوبین پرداخته شده است.
سامانه زوبین
توسعه انواع سامانه های برد کوتاه در رده های مورد نیاز، از درسهای گرفته شده از تهاجم های هوایی مکرر رژیم صهیونیستی به نقاط مختلف سوریه و نیز جنگهای پهپاد محور اخیر حکایت دارد. پهپادهای انتحاری و مهمات دورایستا نقش مهم و محوری در این درگیریها داشته اند. در نتیجه توسعه سامانه‌هایی با قابلیت انهدام این اهداف کوچک، بسیار ضروری بوده و تولید انبوه و گسترش سریع آنها تکمیل کننده این رویکرد است.
جوشن، شکارچی خاموش پدافند
یکی دیگر از سامانه هایی که برای اولین بار در رزمایش پدافند هوایی 1400 مشاهده شد، سامانه جوشن است. جوشن از ترکیب موشکهای صیاد3 با یک رادار کنترل آتش پسیو (غیرفعال) ایجاد شده است.
اطلاعات بیشتری از عملکرد رادار این سامانه منتشر نشده اما با توجه به ظاهر این رادار احتمالاً منظور از رادار پسیو، رادار بدون انتشار و صرفاً دریافت کننده امواج ارسالی از منابع دیگر است. در این رده قبلاً رادار علیم با برد بیش از 250 کیلومتر ساخته شده بود.
رادار سامانه جوشن
مزیت سامانه های پسیو به سیاقی که اشاره شد در عدم انتشار هرگونه سیگنال برای کشف اهداف است. در واقع رادارهای پسیو با استفاده از امواج موجود منتشر شونده از منابعی همانند امواج رادیو، تلویزیون و برخی امواج مربوط به تلفنهای همراه و ... که به طور دائم در حال انتشار در محیط هستند استفاده می کنند به این ترتیب که بازتابهای ناخواسته از منابع مذکور توسط رادار پسیو دریافت شده و با چند مرحله پردازشهای سنگین اطلاعات سرعت و موقعیت هدف پروازی به دست می آید.
رادار سامانه جوشن
به این ترتیب یک رادار پسیو به عنوان یک حساسه خاموش و بدون علائم و بدون اینکه توسط دشمن کشف شود در حال رصد محیط بوده و در صورت شناسایی اهداف و تأیید متخاصم بودن آن، در سامانه جوشن که به موشک صیاد3 با برد 120 کیلومتر مجهز است کار درگیری نیز صورت می گیرد.
این سامانه در واقع به عنوان یک لایه خاموش می تواند در نقاط مختلف مستقر شده و به علت عدم ردیابی توسط دشمن در برنامه ریزی عملیاتی وی مورد محاسبه قرار نگرفته اما در زمان بروز تهاجم سبب بالا رفتن تلفات دشمن می شود.
در رزمایش اخیر علاوه بر رادارهای کشف و شناسایی اولیه مطلع الفجر2، کاوش، معراج، فتح و بشیر رادار قدس نیز برای اولین بار به صورت عملیاتی در شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور وارد خدمت شد.
این رادار به عنوان نمونه بومی از رادار وستوک-ئی بلاروسی با ارتقاء 67 درصدی در برد کشف محسوب می شود که توانایی کشف و شناسایی اهداف پنهانکار راداری را دارد. قدس توانایی کشف اهداف تا برد 500 و ارتفاع 30 کیلومتری را دارد و در اردیبهشت 1400 رونمایی شده است.
رادار مطلع الفجر2 (شماره یک)، کاوش (دو) و بشیر (سه) در رزمایش سال 1400
رادار قدس
اما یکی از ویژگی های متمایز رزمایش سال 1400، شلیک های پرشمار در آن بود. سامانه های مختلف از برد 8 کیلومتر تا 120 کیلومتر در این رزمایش اقدام به شلیک موشک کردند.
از هر یک از سامانه های مجید و دزفول در برد کوتاه، مرصاد16 و طبس و صیاد و تلاش و پانزده خرداد و جوشن در برد متوسط تا بلند، یک شلیک و از سوم خرداد 2 شلیک مشاهده شد. شلیک دوم با تمرین جابجایی تاکتیکی سریع پس از شلیک اول صورت گرفت.
تصاویر تعدادی از شلیک های صورت گرفته در رزمایش پدافند هوایی مدافعان آسمان ولایت 1400
تصویری از لحظه قبل از اصابت موشک به پهپاد هدف در رزمایش
بر این اساس، حداقل 10 شلیک در این رزمایش با تصاویر موجود و گفته های فرماندهان قابل شمارش است؛ از این جهت از واژه حداقل استفاده می کنیم که شواهدی هم در شلیک های بیشتر وجود دارد.
این تصویر نشان دهنده شلیک دو موشک از این پرتابگر بوده که متعلق به سامانه 15 خرداد یا تلاش است
ویژگی متمایز رزمایش پدافند 1400
نکته قابل ذکر دیگر، انجام اکثر شلیکهای موشکی و حتی سامانه توپخانه ای خاتم، در غروب آفتاب و شب بود. علاوه بر به چالش کشیدن سامانه های راداری با جنگ الکترونیک که همواره در رزمایشها انجام می شود، شلیک در شب سبب از دور خارج شدن تمام سامانه های رصد و شناسایی اپتیک مرئی و شبکه دیده بانهای پدافند شده و فقط اپتیکهای حرارتی قابل استفاده هستند.
شلیک سامانه تلاش در رزمایش پدافند 1400
ویژگی دیگر تمرینهای شلیک در شب، شبیه سازی زمان مرسوم حملات هوایی رژیم صهیونیستی در سوریه بود. این رژیم تقریباً تمام حملات خود را در شب انجام می دهد در نتیجه سنجش عملکرد شبکه پدافند هوایی کشور در این شرایط از اهمیت دوچندان برخوردار است.
البته استفاده از پوشش پروازهای تجاری و مسافربری و حتی ارائه اطلاعات غلط و فریب با استفاده از این پروازها که بسیار هم مخاطره آمیز است از دیگر ترفندهای رژیم اشغالگر قدس است.
سامانه سوم خرداد در رزمایش پدافند 1400
نکته دیگری که در ارتباط با همین موضوع قابل ذکر است، عملکرد نیروی هوایی ارتش با هواپیماهای رزمی سرنشین دار و بدون سرنشین در نقش نیروی مهاجم بود.
در واقع در کنار پرواز مرسوم پهپادهای هدف که توسط خدمه پدافند صورت می گیرد، در این رزمایش نقش نیروهای مهاجم به صورت تخصصی توسط انواع هواپیماهای نهاجا اجرا شد که شامل طراحی حرفه ای و دقیق عملیاتهای نفوذ هوایی و اجرای مأموریت های تاکتیکی با ترفندهای مرسوم تهاجم های هوایی بود.
جنگنده های اف4 فانتوم آماده حضور در رزمایش سال 1400
در نتیجه از آنجا که تمرینهای عادی خدمه سامانه های راداری و پدافندی در برابر پروازهای عادی پهپادهای هدف صورت می گیرد، در این رزمایش همگی در برابر یک تهاجم حرفه ای و دقیق و مطابق واقعیت قرار گرفته و آزموده شدند.
تمرین رزمایش در شب و در مقابل یک نیروی مهاجم حرفه ای نشان دهنده سطح مورد انتظار از رزمایش اخیر برای فرماندهان رده بالا بود. تمرین علیه بمب های دورایستای بالدار و انهدام آنها با سامانه های ساخت داخل هم که به نوعی به امضای رژیم صهیونیستی در تهاجمهای هوایی او قابل تشبیه است، در این رزمایش تمرین شد.
سامانه سوم خرداد پس از شلیک اول و انتقال به موضع جدید برای شلیک دوم در رزمایش
به گفته مسئولین دفاعی در این رزمایش به طور ویژه عملیات دفاع تمام عیار از دو مرکز مهم تمرین شد. هر چند اطلاعات دیگری در این زمینه منتشر نشده اما احتمالاً حفاظت از مراکز هسته ای کشور جزو اهداف تمرینهای این رزمایش بوده است زیرا این مراکز همیشه در پیشانی تهدیدات تهاجم دشمن خصوصاً اسرائیل قرار داشته اند.
پای هوش مصنوعی به فرماندهی پدافند هم باز شد
یکی از اتفاقات مهم در رزمایش پدافند 1400، استفاده از سامانه مدیریت و فرماندهی مبتنی بر هوش مصنوعی در مرکز فرماندهی پدافند نیروی هوافضای سپاه بود.
این سامانه با اطلاع از وضعیت تهدیدات و موقعیت و شرایط آنها نسبت به اهداف تحت حفاظت از یک سو و توانایی های عملیاتی و موقعیت چینش انواع سامانه های پدافندی برای شکل گیری بهترین پاسخ ممکن به تهدیدات به فرماندهی پیشنهادهای لازم را ارائه می دهد. در نتیجه سرعت و صحت تصمیم گیری خصوصاً در شرایط حملات پرحجم دشمن بسیار بالا می رود.
تصویری از مرکز فرماندهی و کنترل ناحیه ای (ROC) پدافند نیروی هوافضای سپاه
قبلاً از زمینه گسترده هوش مصنوعی در بخش های مختلف دفاعی کشور استفاده شده بود از جمله در تهاجم های همزمان پهپادی یا یورش فوجی اما استفاده از این علم جدید و رو به گسترش در زمینه پیچیده ای مانند پدافند هوایی برای نخستین بار اعلام می شود. بدیهی است که یک عقبه تلاش و فعالیت علمی و پژوهشی چندین ساله در این زمینه وجود داشته که امروز منجر به استفاده عملیاتی از هوش مصنوعی در این عرصه شده است.
لازم به ذکر است که در نبردهای مدرن منظور از حملات پرحجم، صرفاً هجوم یک یا چند دسته پروازی نبوده بلکه علاوه بر آنها ترکیبی از موشک های کروز، بالستیک و خصوصاً یورش دسته های پهپاد هم مورد استفاده قرار می گیرد. همانطور که در عملیات ضربت محرم نیروی هوافضای سپاه علیه مراکز استقرار داعش در شرق سوریه هم از موشکهای بالستیک و هم دسته پروازی پهپادهای بال پرنده استفاده شد.
تصویر یکی از پهپادهای بال پرنده نیروی هوافضای سپاه که در میان تصاویر پهپادهای حاضر در رزمایش منتشر شد
کلیه عملیات های صورت گرفته در رزمایش مشترک پدافند هوایی، تحت مدیریت شبکه یکپارچه پدافند هوایی و به فرماندهی قرارگاه مشترک پدافند هوایی خاتم الأنبیاء صورت گرفت. این امر برای به حداقل رساندن احتمال رخنه اهداف به داخل حلقه های پدافندی و به حداکثر رساندن احتمال انهدام آن در دورترین فاصله ممکن کمک شایایی خواهد داشت همانطور که نتایج اعلام شده از رزمایش تأیید کننده انهدام اهداف نفوذی در اولین لایه پدافندی در مسیر دشمن بود.
ناگفته نماند که که لایه های افشا نشده‌ای از قدرت پدافند هوایی هم که در این رزمایش مورد آزمون قرار گرفته اما به دلایلی اجازه رسانه ای شدن پیدا نکرد.
منبع تسنیم
