خطه خراسان، همواره یکی از مناطق مهم تولید فرش در ایران بوده که تعداد بسیار زیاد کارگاه‌های فرش، گویای اهمیت و گستردگی تولید فرش در آن است، این هنر بیشتر از هزار و ۵۰۰ سال در این منطقه قدمت دارد و هر روز نیز بر پویایی و تنوع آن افزوده می‌شود، اما این تنوع و پویایی نتوانسته بازار‌های همیشگی فرش دستباف را برای بافندگان حفظ کند و این بر صادرات این کالا اثر منفی گذاشته است.
هرچند تولیدکنندگان خراسانی فرش دستباف در سالیان اخیر به سمت بافت فرش‌های بزرگ پارچه، تابلوفرش یا انواع دیگر فرش رفته اند تا پاسخگوی نیاز بازار جدید باشند، اما گویا این تلاش هم چندان ثمربخش نبوده است به طوری که کشور‌های همسایه از جمله ترکیه، پاکستان و هندوستان در این بازار از ایران پیشی گرفته اند.
سنتی بودن بازار صادراتی یا قدیمی بودن شیوه‌های صدور فرش دستباف از خراسان رضوی موضوعی است که رییس اداره بازرگانی خارجی اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان در گفتگو با خبرنگار ایرنا آن را علت کاهش صادرات فرش دستباف خراسان رضوی در چند سال اخیر عنوان می‌کند.
محمدعلی امیرفخریان در این باره گفت: واقعیت این است که صادرات فرش دستباف خراسان رضوی به صورت سنتی مدیریت و انجام می‌شود و شیوه‌های سنتی به تدریج باعث شده که بازار‌های خارجی از دست ایرانیان گرفته شده و رقیبان، آرام آرام ما را از گردونه رقابت خارج کنند.
معضل یا مشکل اصلی در صادرات فرش دستباف، سنتی بودن شیوه‌های صادراتی، ناآشنایی صادر کنندگان با شیوه‌های جدید فروش و بازاریابی و بی توجهی به سلیقه و نیاز مصرف کنندگان استوی با اشاره تلویحی به ناچیز بودن میزان صادرات فرش دستباف ایران و به تبع آن خراسان رضوی، اظهار کرد: معضل یا مشکل اصلی در صادرات فرش دستباف، سنتی بودن شیوه‌های صادراتی و ناآشنایی صادرکنندگان با شیوه‌های جدید فروش و بازاریابی و نیز بی‌توجهی به سلیقه مصرف کنندگان و نیاز‌های آنان است.
این مسوول در حوزه صادرات گفت: در تولید فرش دستباف، باید طرح‌های نو که مورد توجه نسل جدید و کشور‌های هدف صادراتی است مدنظر قرار گیرد، در صادرات نیز صادرکنندگان به شیوه‌های نوین بازاریابی و فروش توجه کنند چرا که کشور‌هایی مانند هند، پاکستان و ترکیه رتبه‌های بالاتری در صادرات فرش دستباف نسبت به ایران، که مهد این کالاست، پیدا کرده اند.
امیرفخریان، تحریم‌ها و نوسان نرخ ارز و شرایط اقتصادی تحمیل شده به ایران را در کاهش صادرات فرش دستباف بی تاثیر ندانست و گفت: با این حال نمی‌توان موارد مزبور را علت اصلی از دست رفتن بازار‌های صادراتی یا عقب ماندن ما از رقبا دانست، چرا که علت اصلی این وضعیت قدیمی شدن و روزآمد نبودن طرح‌ها و نداشتن شناخت از نیاز نسل جدید و فرهنگ‌های دیگر توسط تولیدکنندگان و صادرکنندگان است.
وی اظهار کرد: به طور قطع فرش ایرانی مشتری خاص خود را دارد، مشتری که سطح درآمدی بالایی دارد، چرا که در هر صورت فرش ایرانی ویژندی است که ارزش جهانی دارد، اما ایرانیان نتوانسته اند از این ویژند به درستی صیانت کرده و کیفیت محصولات خود را ارتقا دهند.
رشد صادراتی ایران آمار مطلوبی ندارد
شادی قاسمی رئیس اداره فرش اداره صمت خراسان رضوی رشد صادرات فرش دستباف خراسان رضوی در سال ۱۴۰۲ را در مقایسه با سال پیش از آن از نظر وزنی ۱۰۰ درصد و از نظر ارزشی ۲۵۶ درصد عنوان کرد و گفت: بافندگان فرش دستباف در این استان به صورت فصلی و آزاد فعالیت می‌کنند، به همین دلیل میزان تولید سالانه فرش تغییر می‌کند و می‌توان گفت که سرانه تولید فرش دستباف در استان ۶ مترمربع است.
او افزود: پارسال هزار و ۲۵۲ فقره کارت قالیبافی برای شرکت‌های تعاونی تولید فرش دستباف در استان صادر شد و ۴۴۸ نفر در آزمون رتبه بندی رشته فرش دستباف در هنرستان‌ها شرکت کردند که برای ۲۹۶ نفر گواهی‌نامه آموزشی مهارتی صادر شد.
رئیس اداره فرش اداره صمت خراسان رضوی با بیان اینکه اغلب تولیدکنندگان فرش دستباف فروشنده هستند، ادامه داد: تغییرات نرخ ارز بر حوزه تولید و صادرات فرش دستباف ایرانی اثرگذار است و در واقع در شرایط فعلی، فرش به کالایی لوکس تبدیل شده است.
شناسایی موانع تولید و صادرات فرش دستباف
عبدالله احراری رئیس کمیته صنایع دستی کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: سهم این استان از صادرات فرش دستباف، تنها ۲ میلیون دلار است، اما قیمت هر کیلوگرم نخ ابریشم وارداتی حدود ۱۵۰ دلار است که گمرک برای ورود نخ ابریشم، ۲۰ درصد عوارض دریافت می‌کند و دولت دریافت عوارض از نخ ابریشم وارداتی را به منظور حمایت از تولیدکنندگان این صنعت می‌داند.
او افزود: در حالی که کل تولیدات نخ ابریشم ایرانی توسط فعالان صنعت فرش دستباف خریداری و استفاده می‌شود، تولیدات کشور متناسب با نیاز‌های این صنعت نیست، از طرفی دیگر نخ ابریشم از ابتدای سال تاکنون ۶۰ درصد افزایش قیمت داشته است.
رئیس کمیته صنایع دستی کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق بازرگانی خراسان رضوی ادامه داد: سازمان تامین اجتماعی، بافندگان جدید را بیمه نکرده و دلایل متعددی برای این موضوع مطرح می‌شود که پرداخت نشدن سهم دولت در بیمه بافندگان فرش از آن جمله است. همچنین، تسهیلات به تولیدکنندگان فرش دستباف ارائه نمی‌شود و کارگاه‌ها با کمبود نقدینگی مواجه هستند.
احراری بیان کرد: براساس آمار موجود، میزان صادرات فرش دستباف ایرانی در دهه ۷۰ حدود ۲ میلیارد دلار بوده که در سال ۱۴۰۲ به ۵۰ میلیون دلار کاهش پیدا کرده است. براساس بررسی‌های این دبیرخانه، برخی از مشکلات صدور فرش دستباف ایرانی مربوط به حوزه‌های تعهدات ارزی، تعرفه ها، تامین مواد اولیه، بیمه قالیبافان، واردات و قاچاق و... است.
او به‌دنبال تهیه بسته پیشنهادی برای رفع موانع و مشکلات در حوزه تولید و توسعه صادرات فرش دستباف استعلی اکبر لبافی با تاکید بر لزوم بررسی همه‌جانبه ابعاد کاهش صادرات فرش ایرانی تصریح کرد: باتوجه به نقش عمده استان‌های سه‌گانه خراسان و نیز خوزستان در بحث صادرات فرش دستباف ایرانی، لازم است نشست منطقه‌ای با شرکت ملی فرش ایران برگزار و چالش‌ها و موانع صنعت فرش دستباف در آن مطرح شود.
رئیس کمیته صنایع دستی کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق بازرگانی خراسان رضوی تاکید کرد: همچنین باید پیگیری‌های لازم برای ایجاد کمیته فرش در استان انجام و مواد اولیه صنعت فرش دستباف در قالب تعاونی تامین شود.
احراری بر افزایش تبلیغات فرش دستباف ایرانی در رسانه‌های جمعی، چون صداوسیما تاکید و اظهار کرد: معافیت مالیاتی، ارائه تسهیلات و تامین مواد اولیه صنعت فرش دستباف از دیگر موضوعات مطرح شده در نشست دبیرخانه شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی پیرامون این موضوع بود که باتوجه به تامین نشدن مواد اولیه مورد نیاز صنعت فرش دستباف، پیشنهاد کاهش تعرفه گمرکی نخ ابریشم دنبال خواهد شد.
او به واردات فرش افغانستان به عنوان مانع بزرگ دیگری در مسیر صادرات فرش دستباف خراسان رضوی اشاره کرد و افزود: ضروری است اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان، موضوع قاچاق فرش ایران و دیگر کشور‌ها را مورد بررسی قرار داده و راهکار‌های اجرایی برای رفع آن تعیین کند.
رئیس کمیته صنایع دستی کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق بازرگانی خراسان رضوی در خصوص مساله تعهدات ارزی صادرکنندگان فرش دستباف ایرانی ادامه داد: صادرکنندگان معتقدند که بازگشت ارز حاصل از صادرات به زمان زیادی نیاز دارد؛ زیرا شیوه صدور و ارائه فرش به بازار‌های هدف متفاوت از دیگر کالاهاست.
لبافی به مبحث تامین مواد اولیه مورد نیاز تولید فرش دستباف ایرانی اشاره و بیان کرد: بخشی از مواد اولیه مورد نیاز فرش دستباف ایرانی از طریق بازار‌های داخلی تامین می‌شود و ۸۰ درصد آن وارداتی است. کاهش تعرفه‌های گمرکی از پیشنهاد‌های ارائه شده برای تسهیل‌گری در این حوزه بود که به دستگاه‌های متولی انعکاس داده شد تا نتیجه لازم به دست آید.
منبع:ایرنا
باشگاه خبرنگاران جوان خراسان رضوی مشهد
